Stikkordarkiv: Hardanger

Ei familiesoge frå 1890-talet

2 svar

I ein tidlegare tekst skreiv eg om eit brev som eg har etter eine oldebesten min på farssida. Etter ein av oldebestane mine på morssida, Håvard Håvardson Urheim (1868-1898), har eg kopiar av fleire brev som han har skrive. Dermed kjem eg litt nærare inn på han, i alle fall på somme måtar, sjølv om det er rett å seia at han berre so vidt var innom slekta.

Håvard var yngste guten i ein barneflokk på fem. Breva etter han er frå åra 1886-1896. Dei er ikkje so mange, men gjev likevel eit inntrykk av ein livsglad ung mann med samfunnsengasjement. Breva er frå ein periode då han arbeidde som seljar/handelsmann i Nord-Noreg, og breva er stila til ein kamerat heime i Hardanger. Det er litt uklårt om han heldt seg i Nord-Noreg heile året, eller om han berre var der i periodar. Breva er sende frå ulike stader, fordi han reiste rundt og selde varer til fiskarar og fastbuande. Fleire av breva er skrivne på brevpapiret til handelsmannen Knut Saue i Harstad. Det kan tyda på at Håvard var tilsett i det firmaet.

Han skreiv på nynorsk, og det er ulikt andre brev frå den tida. Håvard fortel i 1895 at han har starta med eit leselag og mållag i Harstad. Han er svært oppteken av korleis det går med ungdomslaget i heimbygda. Det er tydeleg at han av og til sende tekstar heim til ungdomslagsbladet «Oskeladden». I eit brev frå 1896 klagar han på at det var so mange unionsflagg som vart brukte under feiringa av 17. mai i Finkongkjeilen i Finnmark . Det var berre eitt reint norsk flagg å sjå, og det var det ein same som hadde.

Breva inneheld mykje vanleg radl, slik ein kan venta mellom to unge menn. Han vil gjerne vita om det har kome nye, spennande tauser på gardane i heimbygda. Heimlengten skin gjennom somme gonger, sjølv om han er tydeleg fascinert av naturen i den nordlege landsdelen. I eit brev frå april 1894 nemner han ei jente frå heimbygda, Guri Saue (1868-1946), opphavleg frå Voss. Ho hadde i 1880-åra flytta saman med familien til garden Tveit, som ligg på strekkja mellom Lofthus og Kinsarvik. (Guri var syster til Knut Saue, handelsmannen som Håvard hadde kontakt med eller arbeidde hjå.) Håvard fortel at ho Guri hadde mist mannen sin, handelsmann Nils Gregersen (1855-1894). Dei budde då i Kabelvåg. Håvard ordlegg seg slik at han eigenleg ikkje ankar so mykje på at ho Guri hadde vorte enkje.

Det har ikkje lukkast meg å finna opplysningar om når ho Guri gifte seg med Nils Gregersen, opphavleg frå Tvedestrand. Men eldste dotter deira, Anna Maria, vart fødd 9. oktober og døypt 26. oktober i kyrkja i Kinsarvik. Ei anna dotter, Gudrun Nilsine, vart fødd 9. januar 1894. Same dagen som Guri bar Gudrun til dåpen, 26. mars 1894, gravla ho mannen sin. Nils Gregersen døydde av «hjernebetendelse», som det står i kyrkjeboka.

Tjuefem år gamal sat Guri som enkje med to små jenter. Ho flytte attende til Tveit, og fjerde joledag i 1897 gifte ho seg med Håvard Håvardson. I familieforteljinga vår heiter det at Håvard hadde eit godt auga til Guri i ungdomstida. Det kan i so fall kasta ljos over den småkryptiske formuleringa som Håvard hadde i brevet frå april 1894, då Guri miste fyrste mannen.

Lukka vart ikkje langdryg for Guri i andre ekteskap heller. Allereie i november 1898 måtte ho fylgja Håvard til grava. Han hadde falle utfor ein skrent på veg til Aurland og slege seg ihel. Handelsmann som han var, skulle han vel på eit oppdrag, og gjekk over fjellet til Sogn. Før ho var 30 år hadde Guri vorte enkje to gonger. Det einaste barnet til Håvard og Guri, Kristi, vart fødd i juli 1899. Ho vart besto mi på morssida, men det er ei anna soge.

Share

«… her er smaat med fortjeneste imod hvad det er i America…»

Legg igjen en kommentar

I brevsamlinga som eg har etter besten min, Jakob Jonson Velure, (1863-1943), kjem eg  nær innpå synspunkt og tankar, av og til draumar, som brevskrivarane formidlar til besten min. Jakob-besten var i Amerika i perioden 1882 til 1891. Då han reiste i 1882, var han i fylgje med ein eldre bror, David Jonson (1853-1930).  David hadde reist over fyrste gongen i 1875 og hadde tydelegvis vore ein tur heim før han i juli 1882 tok med seg den yngre broren, Jakob-besten min. David returnerte til Noreg nokre år seinare, og i juni 1887 gifte han seg med Guri Olsdotter Edna (1862-1949) og slo seg til på Lofthus som skreddar.

David skreiv eit brev til Jakob-besten 4. desember 1887, eit knapt halvår etter at han var gift. Jakob -besten budde då i Cresco, Iowa. Det er heilt tydeleg at David funderer på å reisa attende til Amerika. M.a. lurer han på kvar han skal slå seg ned, dersom han reiser attende. Han klagar over at han arbeider mykje, men tener lite som skreddar i Lofthus-bygda: «… her er smaat med fortjeneste imod hvad det er i America…», som han skriv. Han skriv òg at han forstår at Jakob stundom lengtar attende til Noreg, men trur ikkje Jakob vil trivast sidan det er so vanskeleg  med «fortjenesten», som David snakkar om fleire stader i brevet. Interessant er det han skriv om at sjølv om ein kan klara seg bra i Lofthus-bygda, er det vanskeleg å vera heilt tilfreds «naar man har været i America».

Det vart ikkje tur attende til Amerika for David. Han vart verande i Lofthus-bygda som skreddar til han døydde i 1930. Han og kona fekk seks born. David tok namnet Opedal, der huset hans var sett opp. Den lokale uttalen av namnet David var «Daoe», og etterkomarane hans vart kalla «daoes-folket» heilt opp til våre dagar.

I 1892 var Jakob-besten komen attende til Noreg. Ein kamerat av han, Ole Lofthus, skriv i eit brev frå februar 1892 at Jakob snart må koma attende til Cresco. Ole skriv det meste av brevet på engelsk, iblanda eit og anna norsk ord. Det er heilt tydeleg at Jakob-besten hadde tenkt seg attende til Amerika, fordi Ole også spør kva han har tenkt å gjera med verdipapira han har i ein lokal bank. Han har høyrt rykte om at Jakob vil slå seg ned i Chicago når han kjem attende, men tilrår sterkt at han må koma attende til Cresco. Der er det gode prisar på skreddararbeid, og dessutan er det mange jenter som ventar på å verta gifte. Ole kan elles fortelja at det var mykje fest og moro i jolehelga. Ungdomane har starta opp att  ei «Ungdoms Forening», der Ole er «president». I andre brev frå Ole går det fram at han nok var ein lystig fyr.

Jakob-besten reiste heller aldri attende til Amerika. Til liks med broren David livnærte Jakob seg som skreddar i Lofthus-bygda til han døydde i 1943. To brør, begge frå strandsitjarhuset i Holo på Velure. Begge vart skreddarar, og begge var fleire år i Amerika som ungdomar. Begge vart verande på Lofthus etter dei gifte seg og fekk familiar. Begge bar kanskje på ein draum om å reisa attende til det store og lokkande landet der dei truleg hadde opplevt gode tider. Røyndomen vart eit skreddarliv i Lofthus-bygda. Stundevis var det nok strevsamt, men sannsynlegvis ikkje meir enn det var for mange andre i Sørfjorden dei fyrste tiåra av 1900-talet. Sut og gleda har det med å dukka opp hjå dei fleste, utan omsyn til tidsperiode.

Share