Kategoriarkiv: Hardanger-minne

Tothol

Du veit truleg ikkje kva eit «tothol» er. Når du no får vita det, vil du heller ikkje vera det. «Å tyta» er å snakka heile tida, utan at det nødvendigvis er so meiningsfullt det som kjem ut; eit «tothol» er ein person som tyt heile tida. «Må de tyta i eino?», kunne far stundom utbryta, når me ungane maste og skravla for mykje, i alle fall etter hans meining.

Me fekk tidleg innprenta at me skulle ikkje vera «tothol», det var litt skamfullt. Me forstod at idealet var å ikkje prata i utrengsmål. Orda skulle berre brukast når me hadde noko viktig å seia. På besøk hjå framande skulle me i alle fall passa på å ikkje tyta. Det er nok ikkje for ingenting at hardingar, i alle fall i eldre tid, hadde ord på seg å vera fåmælte og mutte, på kanten til å vera arrogante og uvenlege. Kvifor det var eit ideal å spara på orda, veit eg ikkje, og eg skal heller ikkje prøva meg på psykologisering.

I dag trur eg knapt den oppveksande slekta i Hardanger veit kva «tyta» og «tothol» betyr. Idealet er nok som andre stader at folk skal bjoda på seg sjølve heile tida, gjerne snakka på inn- og utpust for å visa at dei har vilje og evne til å ta del i det sosiale samspelet. I medieverda verkar det som om det fremste kravet til programleiarar er at dei kan tyta heile tida; snakka fyrst, tenkja etterpå, dersom dei har tid. Eg heng nok enno att i barnelærdomen om at ein skal ikkje snakka i utrengsmål. Rett som det er, kan det vera triveleg å teia i lag med andre. Tagnad kan innehalda mange meldingar.

Share

Å ro

Sjølv om eg vaks opp ved Sørfjorden i Hardanger, var eg ikkje særleg van med robåtar. Me hadde ikkje båt i familien, men bestekameratane hadde. Dermed fekk eg litt erfaring med ein farkost som i tidlegare tider var eit hovudframkomstmiddel i fjordane. Eg fekk ein gong vera med og bruka det vesle seglet som fylgde med robåten. Ein eldre kamerat heiste det opp, og me lét vinden føra oss tvers over fjorden frå Ulvasand til Jåstad, der me gjekk i land. I fjøra fann me ein målingsboks. Den opna me, og med ein pinne skreiv me på svaberget «Me var her». Oppdraget var utført, og me returnerte roande attende til austsida av fjorden. Eg er rimeleg sikker på at ingen på Jåstad nokon gong brukte tid på å finna ut kven som hadde vore i fjøresteinane deira.

Det er noko fascinerande paradoksalt med det å ro. Når du ror, fer du bokstavleg tala baklengs inn i framtida. Tarjei Vesaas formulerer det so enkelt og korthogge i Fuglane: «Ettersom det var rodde han gjorde, såg han heile tida det han reiste ifrå.» Ja då, du kikkar deg ofte over aksla for å sjekka retning og avstand. Men strengt teke møter du framtida med ryggen fyrst, når du ror. Augo er festa mot fortida, det du forlèt. Skal du møta framtida med andletet fyrst i ein robåt, må du hamla (=skuta, skota), og det er ein tungvint og litt puslete måte å koma seg fram på. Å hamla eller å ro, det er det store spørsmålet der me vaglar oss på tofta i livsbåten.

Share