Stikkordarkiv: Nordiska Museet

24. oktober – eit 40-års minne

Inngangspartiet til Nordiska Museet. Foto: Magne Velure

Den 24. oktober er minnedagen til to organisasjonar, som ikkje utan vidare kan samanliknast. FN vart grunnlagd 24. oktober i 1945, då FN-pakta vart vedteken av 51 land. Seinare har FN utvikla seg til den viktigaste multinasjonale organisasjonen me har, trass i alle manglane organisasjonen har med tanke på å ordna sameksistens mellom medlemslanda.

Den 24. oktober er òg grunnleggingsdagen for Nordiska Museet i Stockholm. Artur Hazelius (1833-1901) opna 24. oktober 1873 dørene til utstillinga Skandinavisk-etnografiska samlingen på Drottninggatan. I 1880 omorganiserte Hazelius samlingane til Stiftelsen Nordiska Museet. I dag tenkjer me fyrst og fremst på det staslege hovudbygget som ligg på Djurgården. Det vart reist i åra 1888-1907.

I jubileumsåret 1973 vart Harald Hvarfner (1926-1975) «styresmann», som leiaren/direktøren for Nordiska Museet har heitt i alle år. Han var ein karismatisk og dyktig museumsleiar som diverre døydde altfor tidleg i 1975, berre 49 år gammal. Museet etablerte eit minnestipend etter Harald Hvarfner. Det vart i ein del år delt ut til prosjektsøknader. Stipendet skulle delast ut 24. oktober på Nordiska Museet, og mottakaren skulle halda eit foredrag som motyting. Det ville seg slik at i 1983 var eg den heldige som fekk stipendet. Eg hadde søkt om midlar til å sjå nærare på korleis svenske museum hadde samla seg om samtidsdokumentasjon, eller SAMDOK som forkortinga var.

Utgangspunktet for SAMDOK var at svenske museum hadde vorte sitjande fast i ein innsamlingspraksis, der dei på nytt og på nytt samla inn gjenstandar frå det førindustrielle samfunnet. Dei streva med å få grep om eit gjenstandsmateriale som representerte industrisamfunnets masseproduksjon. SAMDOK var eit svar på dette. Dels var det snakk om å gå inn i samtida med meir problemorientert dokumentasjon og innsamling. Dels stod SAMDOK for samarbeid og samordning.

I åra 1974-77 hadde eg vore tilsett som intendent på Folkminnessamlingen på Nordiska Museet. Då hadde eg kome i direktekontakt med SAMDOK-arbeidet i museet. Dels som deltakar i eit prosjekt om finsk arbeidsinnvandring til Sverige, og dels i eit prosjekt om dagsaktuell jordbruksdrift i Oviken, Jämtland. I 1977 fekk SAMDOK-arbeidet eit sekretariat ved Nordiska Museet. I fleire år framover vart samtidsdokumentasjon det store «nye» i innsamling og dokumentasjonsarbeid, ikkje minst internasjonalt. I prosjektet som eg søkte om stipendmidlar til, ville eg sjå på korleis samarbeidet mellom musea var organisert, korleis det fungerte og kva resultat som hadde kome ut av SAMDOK-arbeidet. Våren 1984 brukte eg to veker på å reisa rundt til svenske museum og intervjua leiarar og medarbeidarar om SAMDOK-innsatsen deira. I tillegg hadde eg heile tida etter at eg kom attende til Noreg i 1977, hatt tett kontakt med tidlegare kollegaer på Nordiska museet.

På markeringsdagen 24. oktober 1983 heldt eg eit foredrag som òg gjekk inn i eit samtidsdokumentasjonsperspektiv. Folkminnessamlingen hadde fått inn eit omfattande brevmateriale, der lesarar av vekebladet «Husmodern» skreiv inn til ein spåmann, Heikki Vesa, og bad om hjelp. I førelesinga presenterte eg førebels resultat av ein analyse av dette materialet. Eg hugsar at ho som skulle presentera meg på førelesinga, bad meg snakk seint og tydeleg; det var ikkje sikkert at alle i salen var vane med nynorsk.

Når eg no har gått litt attende både i minnet og i publikasjonar, har eg òg sett litt på korleis det har gått med den høgprofilerte SAMDOK-innsatsen i svenske museum, slik me kunne observera det, spesielt på 1980- og 1990-talet. Både organisering og sekretariat eksisterte frå 1977 til 2011. Då vart det avvikla og erstatta av DOSS – Dokumentation av Samtida Sverige. Det er eit nettverkssamarbeid for tilsette som arbeider med samtidsdokumentasjon i museum og arkiv.

Slik eg forstår det, er ikkje sjølve institusjonane verksame i DOSS. No er det interessa og innsatsen til einskildpersonar som er drivkrafta i arbeidet. I kva monn SAMDOK-tankane frå pionertida – meir problemorientert innsamling og dokumentasjon – er integrerte i innsamlings- og dokumentasjonsarbeidet i svenske museum i dag, er ikkje godt å seia, sjølv om den siste leiaren for SAMDOK-sekretariatet, Eva Fägerborg, hevda – i 2006 – at SAMDOK-tankane er integrerte i museumspraksisen ved mange museum og ikkje berre ei innovativ nyorientering. I viss monn kan det kanskje hevdast at ICOMs komité for innsamling, COMCOL, har teke opp både nye og gamle SAMDOK-tankar.

På norsk jord vart det i 2006 etablert ein sekretariatsfunksjon på Maihaugen for eit Samtidsnett for museum som arbeider med samtidsdokumentasjon. I åra 2006-2009 finansierte Kulturrådet eit fellesprosjekt, På sporet av den tapte samtid. Dei seinaste åra har det vore relativt stille rundt dette nettverket, sjølv om det i åra 2018-2021 vart gjennomført eit prosjekt Minner – samlingsted for samtidsdokumentasjon. Eg er redd det enno er rett å hevda at mange av dei kulturhistoriske musea i 2020-åra har like lite grep om masseproduserte gjenstandar som dei hadde på 1970-talet. I staden har mange av institusjonane konsentrert seg om alle problema som dei har med det eksisterande materialet i musea, og der dominerer gjenstandar frå det førindustrielle samfunnet, både i magasina og i utstillingane.

Litt i kontrast til samtidsdokumentasjonspraksis i musea er det interessant å observera at Arkivverket i perioden 2013-2017 etablerte eit SAMDOK-prosjekt, tilsynelatande kledeleg uvitande om forløparen i museumsfeltet frå 1970-talet. I Arkivverket var SAMDOK-prosjektet eit svar på m.a. Riksrevisjonens kritikk om manglande samarbeid og samordning mellom ulike aktørar i arkivfeltet.

Innlegget med kjeldetilvisingar kan lesast her:

24. oktober

Share

Mobiltelefonen

I dag går «alle» med ein smarttelefon i handa, eller i det minste ein Doro-telefon som ein kan snakka i og senda tekstmeldingar. Utviklinga på telefon-området har vore ufatteleg sidan 1990-talet, då mobiltelefonen kunne leva opp til namnet sitt, nemleg å vera mobil.

Truleg var eg relativt tidleg ute som mobiltelefonbrukar. I desember 1990 kom kontorsjefen på Maihaugen inn til meg og lurte på om eg ikkje burde ha ein mobiltelefon. Nattevaktene på museet hadde ei stund disponert ein mobiltelefon slik at dei kunne kontakta politi o.a. Eg var ofte ute på reise og han argumenterte med at det var viktig å kunna nå meg, også når eg var på reise.  Det var dessutan solid og god økonomi i institusjonen. Eg var sikkert ikkje særleg vanskeleg å overtala. I omverda mi var eg kjend for å vera overlag interessert i ny teknologi. I romjola 1990 kom kontorsjefen inn på kontoret med ein postpakke, og me kunne pakka ut ein Motorola mobiltelefon til den nette prisen av 21 000 kroner. Det fylgde med to batteri, eit smalt og lite, og eit større, litt klumpete. Med det vesle batteriet var det mogeleg å ha telefonen i jakkelomma. Med det største batteriet passa nok telefonen best i veska. Batteria måtte ladast opp fleire gonger for dagen, og samtaleprisen var svært høg.

Det eg hugsar best som tidleg mobiltelefonbrukar, var ei hending i Stockholm på ettersommaren 1992. Eg sat saman med sjefen («styresmannen» heiter det der) for Nordiska Museet i kafeteriaen der. Han testa ut om eg kunne tenkja meg å koma til museet og overta etter han. Det var sjølvsagt heilt uaktuelt for meg. OL-utbygginga på Maihaugen var meir enn spennande nok for meg. Medan me sat der, ringde det brått i telefonen min. Det var nokon på Maihaugen som skulle snakka med meg. Eg såg korleis han sperra opp augo då eg fiska fram telefonen frå jakkelomma mi og hadde ei kort samtale. Han spurde om eg verkeleg kunne snakka i ein telefon utan å vera kopla til ei telefonlinje. Det skal seiast, samanlikna med meg, var han plassert på motsett side av skalaen når det galdt interessa for ny teknologi. I alle fall makta mobiltelefonen min å imponera sjefen for eit stort og leiande museum. Han mumla noko om at han kanskje burde skaffa seg ein slik sjølv.

Over 30 år seinare er mobiltelefonen heilt integrert i dagleglivet til dei fleste av oss; ikkje berre integrert, den vesle tingesten styrer store delar av kvardagane våre. No vert me imponerte når me møter nokon som ikkje vil la seg innordna det digitale livet. Slik kan tilværet av og til snuast på hovudet.

Share