Kategoriarkiv: Ukategorisert

På sokkel

Legg igjen en kommentar

Det er ikkje greitt å stå på sokkel for tida. Sokkelfolket har vel alltid vore noko for seg sjølve der dei står meir eller mindre opphøgde og ser ned på oss som tuslar rundt på jordskorpa. Ikkje seier dei noko heller, der dei utan synlege kroppsrørsler står som fastfrosne og forsteina i all framtid. Dei fleste av sokkelfolket veit ikkje eingong at dei står der. Fleirtalet hadde vel lege under torva ei god stund før dei steig oppatt ein eller annan dag på ein sokkel. Ja, det er sikkert somme som fekk oppleva å koma på sokkel i levande live og på den måten leva eit dobeltliv. Eitt liv, vandrande rundt mellom vanlege dødelege, og eitt liv i stein eller metall der dei stein daude korkje ser eller høyrer.

Innimellom skjer det då at nokon med høgt utvikla kunnskap om kva som er rett og gale, både i dag og i all fortid, finn ut at somme av sokkelfolket eigenleg var kjeltringar. Dei gjorde handlingar og hadde meiningar som aldri hadde kvalifisert til sokkeltilvære om dei hadde levt i dag. Skammekrok, digital gapestokk eller fengsel hadde vore meir trulege tilhaldsstader. Dermed kan maskinentreprenørar få ekstrajobbar med å ta ned desse sokkelfigurane som ikkje tilfredstiller krava til plettfri vandel anno 2020. For ein som er prinsipiell motstandar av å setja folk på soklar, er dette greitt nok, sjølv om eg har vanskar med å forstå at kunnskaps- og synspunktnivået i 2020 kan seiast å liggja på eit so høgt nivå at det aldri kan verta betre korkje i fortid eller framtid. Men det er ei anna soge.

Eigenleg er sokkelfolket nesten uskuldige i denne konflikten. «Skurkane» i soga er dei som i si tid tok initiativ til å forsteina eller metallisera desse folka på soklar. Det er utruleg mange som opp gjennom historia har fått det for seg at å plassera daude representasjonar av folk på soklar skal vera ein heidrande måte å handtera minnet om dei på. Forteljingane om alle dei personane og nemndene som har sett i gang aksjonar for å setja nokon på sokkel, vil vera ei historieforteljing om rådande samfunns- og kultursyn. Forteljingar om kven som hadde definisjonsmakt, maktnettverk og ressurstilgang til å realisera sokkelprosjekt. Dei var like sikre i tru og overtyding om sokkelprosjekta sine som dei som i dag vil fjerna somme av sokkelfolket. Det beste ville vera å slutta med skikken å setja folk på soklar for å heidra dei. Ein enklare og betre minnemetode er å ta vare på det som dei minneverdige personane måtte ha sagt, gjort eller laga. På den måten kan livsverket deira vurderast på nytt av kvar generasjon utan omsyn til meir eller mindre vellukka sokkelvariantar.

Feiring

Legg igjen en kommentar

Me er so ulike, og nokon seier det er godt. Somme av oss er slik samanskrudde at me tykkjer det er tryggast å halda litt avstand til feiringar. Å vera til stades i periferien når andre vert feira, kan vera morosamt. Mange fortener verkeleg å verta feira, i det minste slik innimellom. Det er likevel noko med sjølve situasjonen som kan kjennast utrygg og rar, i alle fall dersom ein skulle vera involvert som «gjenstand» for feiring. Eg kjenner fleire som alltid har styrt unna markeringar av eigne åremålssdagar o.l. Ei hyggeleg samkome med dei aller næraste kan likevel vera innanfor det som kjennest handterleg.

For mange år sidan las eg eit utkast til ein artikkel av ein svensk professor i folkelivsforsking. Han var spesialist på festsamkomer av ulikt slag. Artikkelen var på tysk og hadde tittelen «Das Fest als Trauma», dvs. fest som traume. Personen var kjend som svært sosial, ikkje minst i festsamanheng. I artikkelen beskriv han korleis festsituasjonar kan opplevast som vanskelege og nesten ubehagelege. Det var lett å kjenna att ulike situasjonar, og eg fekk stadfest at det er minst to sider med feiring og fest. Diverre trur eg artikkelen aldri vart publisert. I alle fall finst han ikkje i bibliografiske opplysningar om vedkomande professor.

Å oppleva fest og feiring som utrygge situasjonar har sjølvsagt mykje med oppvekst å gjera. Me vart opplærde til å gjera  plikta vår og helst litt til. Elles skulle me halda oss i bakgrunnen; absolutt ikkje stikka oss fram. Det var nummeret før skammeleg. «Å ikkje lesta gå», kan vera ei høveleg oppsummering av korleis oppførselsidealet var i sosiale samanhengar.

I ungdomen kom eg kom lett unna fest og feiring fordi eg spelte til dans i dei situasjonane. Då hadde eg ei tildelt rolle, og det var heilt greitt, oversiktleg og råd å kontrollera. Seinare har eg lært å forstå at folk faktisk ynskjer å visa at dei set pris på familiemedlemer, vener eller kollegaer. Det aller kjekkaste er å få laga til overraskingsfeiring av personar som ikkje anar kva som kjem til å skje. Uventa glede kan vera ei god oppleving for nokon kvar.

Den kløyvde opplevinga av å verta feira kan likevel mange kjenna seg att i. Ein tidlegare kollega skulle takkast av etter mange år i ein sentral posisjon. Ritualet gjekk heilt etter boka med gåver, blomar og mange godord frå kollegaer. Då han takka, sa han omtrent fylgjande: «De har vore svært rause med godorda i dag, so rause at eg innimellom har tenkt at no lyg de godt. Men fy søren so godt eg har likt det.» Me treng alle å strykast litt oppetter ryggen innimellom.