Stikkordarkiv: Kvitanesen

Prislaus

Det var ikkje so mange prisar å halda greie på då eg vaks opp. Det var kaffiprisen; den var besto oppteken av. Og so sjølvsagt prisen på appelsiner før jol. Det viktigaste var likevel prisen på frukta, når fruktdyrkarane fekk oppgjer frå fruktlageret. Det var alvor over dei prisane, det er lett å forstå. Etter som åra la seg over meg, so lærte eg at det var noko som heitte Nobel-prisar. Eg lærte òg etter kvart at det var stor skilnad på prisar som ein måtte betala, og prisar som ein fekk, fordi ein hadde gjort noko klokt. Det siste var meir som i sportsverda der ein vann premiar. Alt i alt var det likevel eit oversiktleg prisunivers, både på den eine og andre måten.

I dag er det komplett umogeleg å halda oversyn over den enorme mengda med prisar som vert delte ut til nokon fordi dei har gjort eitt eller anna. Det treng ikkje nødvendigvis vera so klokt, men det må vera noko som får omverda til å meina at det som er gjort, av og til med ein tanke bak, fortener ei påskjøning i form av ein pris. Kulturlivet og mediebransjen ser ut å vera spesielt hardt råka av ein prisfarang, og det manglar tydelegvis vaksine mot farangen. Det er ikkje ein dag utan at det vert delt ut ein pris, og eg vil våga den påstanden at det er mange fleire prisar enn det er dagar i året. Samfunnet vårt fyllest opp med eit mylder av prisar, og stendig fleire kan smykka seg med ein eller annan pris. Det burde lagast eit forskingsprosjekt som kartlegg alle prisar som finst i dette avsidesliggjande landet. Oversynet bør også omfatta informasjon over kven som har fått dei mange ulike prisane. Det er alltid trygt å vita kven som bur rundt ein. På den måten kunne til dømes bustadmeklarane i salsprospekta sine ha eit oversyn over kva prisar naboane i bustadområdet har fått. Då kan eigedomskjøparane vurdera om dei passar inn i prisprofilen i eit bustadområde eller ikkje.

No må for all del ikkje formuleringane tolkast slik at eg ikkje unner prisvinnarar det dei får. På ingen måte. Alt er utan tvil både prisverdig og fortenstefullt. Men prismedalja har òg ei bakside. Den store majoriteten av oss har trass alt ikkje fått nokon prisar enno. Dei fleste av oss er prislause. Stundom vert eg litt i stuss over korleis me prislause har det inst inne. Kva med dei som har yrke der det er ikkje oppretta prisar, som er aktive i hobbyar eller har interesser som enno ikkje er funne prisverdige? Det kan etter kvart verta småtraumatisk, for ikkje å seia pristraumatisk, å oppdaga at ein lever i dei samfunns-segmenta som ikkje vert rekna som prisverdige. For å skapa ei form for balanse i dette priskreative samfunnet burde det difor etablerast ein pris for dei mange av oss som er prislause, dei som aldri kjem i nærleiken av det store prismangfaldet. Eigenleg burde Innovasjon Norge engasjera seg her for å etablera ein pris for den mest prislause, eller den minst prisverdige, for å presentera saka frå to ulike vinklar. Her om dagen lufta eg tankane mine for Kvitanesen, verdsborgaren frå Ulvik. Han såg skarpt på meg, rista på hovudet og bles i nasa. «Du har i alle fall ikkje vorte klokare som pensjonist. Eg vil omskriva orda til ein annan verdskjend ulvikje: kvar mann sin pris!» So stappa han ein dugeleg pris med snus i kjeften. Sanningsord i kontant form er so absolutt prisverdige.

Share

Sjukt god idé

I gamle dagar, då eg var ungdom, skulle me ikkje spøkja med sjukdom. Me var glade so lenge ikkje sjukdom heimsøkte familie og kjenningar. Dessutan var sjukdom noko distriktslækjaren skulle ordna med; i verste fall vart det tur til sjukehuset i Odda.

No er det so mykje som er sjukt. Til dømes er det mange idrettsstjerner som støtt og stendig er sjukt glade når dei har vunne. Ein må nok vera fødd og oppvaksen som medlem i forteneste-generasjonen for å forstå sjukdomsdimensjonen ved glede. Med avgrensa innsikt og fornuft er det umogeleg å forstå at ein kan verta so glad for noko at ein vert sjuk. Dei seinaste tiåra har det kome for dagen mange nye sjukdomar og diagnosar, som var heilt ukjende før, og som heldigvis opplevest ukjende i dag òg. Det kan vera éi av årsakene til at det er so mykje som er sjukt godt, sjukt seint eller sjukt stort. Det meste kan visstnok vera «sjukt» eit eller anna.

Når ikkje sjukt er sterkt nok, er neste steg «sinnsjukt». Du og du so mykje sinnsjuk glede det ser ut til å finnast! Det må vera eitt eller anna sterk ynske om å presentera seg sjølv i eit dramatisk ljos. Vanlege forsterkande adverb held ikkje mål lenger for å forsvara ein plass i rampeljoset. Ingen ting er interessant med mindre det inneheld dramatiske eller konfliktskapande dimensjonar. Det vanlege og udramatiske er kjedeleg og burde eigenleg ikkje finnast.

Sjå berre på overskriftseinfaldet i media. For fleire månader sidan var eg litt flåkjefta og kritiserte i harselerande form ein kulturinstitusjon. Radio og presse fylgde opp og presenterte innlegget mitt med overskrifta «Raser mot xxx». Eg påpeikte at for meg var det stor skilnad mellom raseri og ironisk harselas, og etter ei tid vart overskrifta modifisert.

I lang tid har eg undra meg over dette språklege einfaldet som ser ut til å rå i overskrifter i fleire medium. Kritiske merknader vert til «slakter x og y» eller til «raser mot». I sportsjournalistikken vert konkurrentar eller rekordar «knuste» av vinnarane. Det som slår meg, er at desse personane sannsynlegvis aldri har vore i nærleiken av slakteprosessar eller nokon gong knust stein med slegge.

Her om dagen møtte eg Kvitanesen. Han var litt bleik om nebbet og fortalde at han hadde vorte skræmd av ei overskrift der det stod at «XX slakter regjeringa». Han undra forsiktig på kor bokstavleg dette kunne vera. Rettnok hadde han lært at ein ikkje skal tru alt ein høyrer og halvparten av det ein ser, men det er noko eige med slikt som står på trykk. Det kan stundom vera noko sant i det. Både Kvitanesen og eg har vore med på slakting, so me hamna i ein drøs om slaktemetodar. Grisar vart skotne med slaktemaske, medan sauene vart slegne i hovudet med øksehammaren. Det viktige for oss gutungane var å røra i blodet som vart tappa av dyra i bytter og spann straks dei var daude. Når blodet var tappa, var det å gå fort inn på kjøkenet medan ein rørte i blodet heile tida for at det ikkje skulle storkna og verta ubrukeleg til blodpannekaker eller blodkurv.

Kvitanesen fekk det skarpe blikket som er so typisk når han kjem på noko glupt. «Me to kan laga eit kurs i slakting for mediefolk! Eg veit om nokon i Ulvik som enno har lov til å driva med heimeslakting. Det kan vera eit helgekurs der me startar med samling på torsdagskvelden. Då held eg eit ljosbileteforedrag om slakting i Ulvik frå Kristi fødsel til i dag. På fredagen går sjølve slaktinga for seg, medan laurdagen skal brukast til å laga blodmat og mat frå innvolane. På laurdagskvelden har me stor fest i løa, der mediefolka får eta sjølvlaga mat i tillegg til hakkasteik og smalahovud frå lokale leverandørar. Gjennom heile kurset serverer me heimabrugg og sider i rikelege mengder. Dei som orkar, reiser heimatt sundagskveld, men eg vil tru at dei fleste treng vera til måndags ettermiddag. Dette er ein sinnsjukt god idé!»

Kvitanesen ser spørjande på meg. Eg kan ikkje anna enn å stadfesta at dette er ein framifrå idé. Det ville vera ein strålande måte å gje mediefolk realistisk kunnskapsgrunnlag for det dei skriv. Me skildest med eit fast handtrykk og var samde om å skriva ein felles søknad om oppstartsmidlar frå Innovasjon Norge og Fritt Ord. Det står berre litt skrivearbeid att.

Share